Eğer çocuğunuz…
uyumakta zorlanıyorsa, yatağa gitmek istemiyorsa, tek başına uyuyamıyorsa veya geceleri çığlık atarak uyanıyorsa

Anlamaya çalışalım:
• Çocuklar korktuklarında, onların güvende hissetmelerine yardımcı olan kişilerin yanında olmak isterler ve yanlarında olmadığınız zamanlarda endişe duyarlar
• Eğer afet anında çocuğunuzla birbirinizden ayrı kaldığınız bir durum olduysa, tek başına yatağa yatmak çocuğunuza bu ayrılığı hatırlatıyor olabilir
• Uyku zamanı başka işlerle meşgul olmadığımız için bir hatırlama zamanıdır. Çocuklar genelde rüyalarında korktukları şeyleri görebilirler, bu sebeple uykuya dalmaktan korkuyor olabilirler.

Çocuğumuza bu durumda nasıl yardımcı olabiliriz?:
• Eğer istiyorsanız çocuğunuzun sizinle uyumasına izin verebilirsiniz. Ona bunun şimdilik gerçekleşen ve geçici bir durum olduğunu açıklamanız önemli.
• Bir uyku rutini oluşturmak yardımcı olabilir: beraber okunan bir hikaye, beraber edilen bir dua, sarılma vakti gibi. Ona her gün bu rutini açıklayın, böylece çocuğunuz onu neyi beklediğini biliyor olur.
• Ona sarılın ve güvende olduğunu, sizin onun yanında olduğunuzu ve onu yalnız bırakmayacağınızı söyleyin. Çocuğunuzun özellikle zorluk çıkarmadığını farkında olmaya çalışın. Bu biraz zaman alabilir ama kendini daha güvende hissettiğinde uykusu ve uyku düzeni de düzelecektir.

Eğer çocuğunuz…
sizin başınıza kötü bir şey geleceği konusunda endişeleniyorsa (Sizin de benzer endişeleriniz olabilir)

Anlamaya çalışalım:
• Tehlikeli bir durum sonrası böyle korkular hissedilmesi çok doğaldır.
• Bu korkular eğer afet anında çocuğunuz sizden veya sevdiklerinden ayrı kaldıysa daha yoğun olabilir.

Çocuğumuza bu durumda nasıl yardımcı olabiliriz?
• Çocuğunuza ve de kendinize şu anda güvende olduğunuzu hatırlatın.
• Eğer güvende değilseniz, çocuğunuza onu güvende tutmak için neler yaptığınızı anlatın
• Eğer size bir şey olursa, çocuğunuza kimin bakım vereceği ile ilgili bir planlama yapın. Bu sizin daha az endişelenmenize yardımcı olabilir.
• Çocuğunuzun başka şeyleri düşünmesine yardımcı olabilmek için beraber pozitif aktiviteler yapmaya çalışın.

 

Eğer çocuğunuz…
yanından ayrıldığınızda ağlıyor ve şikayet ediyorsa, bazen sadece tuvalete gittiğinizde bile sizden ayrı kalmaya tahammül edemiyorsa

Anlamaya çalışalım:
• Henüz konuşamayan ve bu sebeple hislerini kelimelerle anlatmayan çocuklar korkularını ağlayarak veya size yapışarak gösterebilir
• Güle güle demek çocuğunuza afet sebebiyle yaşadığınız ayrılıkları anımsatabilir
• Çocukların bedenleri ayrılığa tepki verir (midelerinde ağrı, hızlı kalp atışları gibi). İç sesleri “Hayır olamaz, onu kaybedemem” der.

Çocuklarımıza bu durumda nasıl yardımcı olabiliriz?:
• Bir süreliğine çocuğunuzla kalmaya ve birbirinizden ayrı kaldığınız durumları şimdilik ertelemeye çalışabilirsiniz
• Kısa ayrılıklar için (tuvalet, market) çocuğunuzun duygularını yaşadığı şeylerle bağlamaya çalışın. Onu sevdiğinizi söyleyin ve bu ayrılığın farklı olduğu, çok yakında geri döneceğinizi açıklayın. “ Çok korktun. Benim gitmemi istemiyorsun çünkü en son gittiğimde nerede olduğumu bilmiyordun. Bu ayrılık farklı ve ben hemen geri döneceğim”.
• Daha uzun süreli ayrı kalacağınız durumlar için, çocuğunuzun tanıdığı, yakın olup güvendiği biriyle kalmasını sağlayın. Ona nereye gideceğinizi, neden gideceğinizi ve ne zaman geri döneceğinizi açıklayın. Ayrı olduğunuz sürede sizin de onu düşüneceğinizi söyleyin. Kendi fotoğrafınızı veya bir eşyanızı çocuğunuza bırakın ve arayabildiğinizde arayacağınızı söyleyin. Geri döndüğünüzde ise onu özlediğinizi, ayrıyken onu düşündüğünüzü ve geri geldiğinizi söyleyin. Bunları çocuğunuza tekrar tekrar söylemeniz gerekecektir.

Eğer çocuğunuz…
yemek problemleri yaşıyorsa, çok fazla yemek yiyorsa veya yemek yemeyi reddediyorsa

Anlamaya çalışalım:
• Stres çocuğunuzun iştahı da dahil olmak üzere onu farklı şekillerde etkileyebilir
• Sağlıklı beslenmek tabi ki de önemlidir fakat yemek üzerine fazla odaklanmak strese yol açıp aranızdaki ilişkide gerginlik yaratabilir.

Çocuklarımıza bu durumda nasıl yardımcı olabiliriz?:
• Sakin olun. Genellikle, çocuğunuzun stres seviyesi azaldığında, normal yeme ve iştah haline geri dönecektir. Çocuğunuzu yemek yemesi için zorlamayın
• Beraber yemek yiyin ve yemek zamanlarını rahat ve keyifli bir hale çevirmeye çalışın
• Etrafta sağlıklı atıştırmalıklar bulundurun. Ufak çocuklar genelde hareket halindeyken yerler.
• Eğer endişeli hissediyorsanız veya çocuğunuz kayda değer miktarda kilo kaybettiyse lütfen çocuk doktorunuz ile iletişime geçin

Eğer çocuğunuz…
daha önce yaptığı şeyleri yapamıyorsa (lazımlık kullanımı gibi) veya önceden konuştuğu gibi konuşmuyorsa

Anlamaya çalışalım:
• Çocuklar stres oldukları ve korktukları zamanlarda, genellikle yakın zamanda edindikleri yeni becerileri kaybedebilirler
• Bu ufak çocukların bize iyi olmadıklarını ve yardıma ihtiyaçları olduğunu gösterme şekilleridir
• Kazandıkları bir beceriyi kaybetmek (örneğin tekrardan yatağını ıslatmaya başlamak) çocuğunuzun utanmasına ve mahcup hissetmesine sebep olabilir. Bakım verenler bu konuda anlayışlı ve destekleyici olmalıdır.
• Unutmayın, çocuğunuz bunu bilerek yapmıyor.

Çocuklarımıza bu durumda nasıl yardımcı olabiliriz?:
• Lütfen çocuklarınızı eleştirmekten çekinin. Bu onları öğrenme konusunda endişelendirir.
• Çocuğunuzu zorlamayın, bu aranızda bir güç savaşına dönüşebilir.
• Beceriye odaklanmak yerine (lazımlığı kullanamamak gibi); çocuğunuza anlaşıldığını, kabul edildiğini, sevildiğini ve desteklendiğini hissettirmeye çalışın.

Eğer çocuğunuz…
umursamaz davranıyorsa, kendini tehlikeye atacak şeyler yapıyorsa

Anlamaya çalışalım:
• Garip gelebilir fakat çocuklar güvensiz hissettiklerinde güvenli olmayan davranışlarda bulunabilirler
• Bu şu mesajı size vermenin bir yolu olabilir: “Sana ihtiyacım var. Beni güvende hissettirerek bana önemli olduğumu göster”.

Çocuklarımıza bu durumda nasıl yardımcı olabiliriz?:
• Onu güvende tutun. Sakince yanına gidin ve gerekirse onu tutun
• Ona yaptığı davranışın tehlikeli olduğunu söyleyin. Onun değerli olduğunu ve ona zarar gelmesini istemeyeceğinizi açıklayın
• Ona sizin dikkatini çekmek için daha pozitif yollar göstermeye çalışın

Eğer çocuğunuz…
daha önce korkmadığı şeylerden korkuyorsa

Anlamaya çalışalım:
• Ufak çocuklar ebeveynlerinin tüm güçlü olduğunu ve onları her şeyden koruyabileceklerine inanır. Bu inanç onların güvende hissetmesini sağlar
• Afet olayı sonrası bu inanç zara görmüştür ve bu sebeple de artık dünya daha korkunç bir yerdir
• Yağmur, artçı sarsıntılar, ambulans sesi, insanların bağırması, yüzünüzdeki korkmuş bir ifade gibi birçok şey çocuğunuza afeti anımsatıp onu korkutabilir
• Unutmayın ki bu sizin hatanız değildir, buna sebep olan şey afettir.

Çocuklarımıza bu durumda nasıl yardımcı olabiliriz?:
• Çocuğunuz korktuğu zamanlarda, onu nasıl güvende tutacağınızı ona anlatın
• Eğer bir şeyler çocuğunuza afeti anımsatırsa, aynı şey tekrar yaşanıyor sanarak onun kaygılanmasına sebep olursa; şu anda olan şeyin (yağmur, artçı deprem) afetin kendisinden farklı bir şey olduğunu açıklayın.
• Eğer çocuğunuz canavarlardan bahsederse, ona canavarları kovalamakta eşlik edin: “Git buradan canavar. Bebeğimi rahatsız etme. Ben canavara böö diyeceğim canavar korkacak ve gidecek.”
• Çocuğunuz ufak olduğu için onu tehlikeli zamanlarda nasıl koruduğunuzu anlamak ve hatırlamakta zorlanabilir. Fakat siz yaptığınız pozitif şeyleri kendinize hatırlatın.

Eğer çocuğunuz…
çok aktifse, yerinde duramıyorsa ve hiçbir şeye dikkatini veremiyorsa

Anlamaya çalışalım:
• Korku bedenimizde takılı kalan kaygılı bir enerji yaratabilir
• Yetişkinler endişeli hissettiğinde yaptıkları şeylerde tempolarını arttırabilirler. Ufak çocuklar da koşar, zıplar ve kıpırdanır
• Zihnimizde kötü şeylere takıldığımızda, başka şeylere odaklanmak zor olur
• Bazı çocuklar doğaları gereği daha hareketlidir

Çocuklarımıza bu durumda nasıl yardımcı olabiliriz?:
• Çocuğunuzun yaşadığı duyguları (korku, endişe) tanımasına yardımcı olun ve onları güvende oldukları konusunda rahatlatın
• Çocuğunuza bu endişeli enerjiden kurtulması için yardımcı olun (esneme, koşma, spor aktiviteleri, derin ve yavaş nefes alma)
• Onunla oturun ve sevdiği bir aktiviteyi beraber yapın (top atma, kitap okuma, oyun oynama, resim çizme) Eğer koşmayı durduramıyorsa bile bilin ki bu ona yardımcı oluyor.
• Eğer çocuğunuz doğası gereği hareketli bir çocuk ise, pozitif taraflara odaklanın. Yapması gereken şeyleri yapmak ve ihtiyacı doğrultusunda yapacağı aktiviteler için ne kadar çok enerjisi olduğunu düşünün

 

Eğer çocuğunuz…
şiddet içeren oyunlar oynuyorsa ve sürekli afet ve gördüğü kötü şeyler hakkında konuşuyorsa

Anlamaya çalışalım:
• Ufak çocuklar genelde kendilerini oyun üzerinden anlatırlar. Şiddet içeren oyunlar onların bize her şeyin ne kadar kontrolden çıkmış olduğunu veya iç dünyalarında ne hissettiklerini anlatma yolları olabilir
• Çocuğunuz afet olayları hakkında konuşurken, çocuğunuz da siz de yoğun duygular (korku, üzüntü, öfke) ortaya çıkarabilirsiniz

Çocuklarımıza bu durumda nasıl yardımcı olabiliriz?:
• Eğer toleransınız var ise çocuğunuz bu konuları konuştuğunda onu dinleyin
• Çocuğunuz oyun oynarken, onun yaşadığı duyguları fark etmeye ve isimlendirmeye çalışın. Onun yanında olup desteklemeye özen gösterin (ona sarılmak, sakinleştirmek)
• Eğer çok üzgünse, dalgınlaştıysa veya aynı üzücü sahneyi tekrar tekrar oynuyorsa ona sakinleşmesi, güvende hissetmesi için yardımcı olun ve profesyonel destek almayı göz önünde bulundurun

Eğer çocuğunuz…
şu anda çok talepkar ve kontrolcü ise/ bir şeylerin kendi istediği şekilde olmasına konusunda daha inatçı gibi gözüküyorsa

Anlamaya çalışalım:
• 18 ay ve 3 yaş arasındaki çocuklar genelde “kontrolcü” gibi gözükebilir
• Bu rahatsız edici olabilir fakat büyümenin normal bir parçasıdır ve onların kendilerinin önemli olduğunu ve bir şeyler üzerinde etkileri olduğunu öğrenmelerine yardımcı olur
• Çocuklar güvensiz hissettiklerinde normalden daha “kontrolcü” olabilirler. Bu korkuyla baş etmenin bir yoludur. Bu davranışla şu mesajı verirler: “Her şey kontrolden çıktı, bazı şeylerin üzerinde kontrole ihtiyacım var”.

Çocuklarımıza bu durumda nasıl yardımcı olabiliriz?:
• Çocuğunuzun aslında kontrolcü ve kötü olmadığını kendinize hatırlatın. Bu normal bir davranıştır fakat şu anda güvende hissetmediği için normalden daha fazla olabilir
• Çocuğunuzun ufak şeyler üzerinde kontrol sahibi olmasını sağlayın. Ne giyeceği, yiyeceği, oynayacağınız oyun, okuyacağınız kitap gibi konularda kendisi seçebilmesi için ona opsiyonlar verin. Eğer ufak şeyler üzerinde kontrol sahibi olursa daha iyi hissetmeye başlayabilir. Ona seçim ve kontrol verme ile kurallar ve rutin kurma arasında bir denge oluşturun. Eğer tüm kontrol de onda olursa güvensiz hissedecektir.
• Yeni şeyler denediğinde onu kutlayın. Aynı zamanda ayakkabısını kendi giyerse, bir puzzleı kendi yapabilirse veya örneğin meyve suyunu bardağa kendi koyabilirse de daha kontrolde hissedebilir.

 

Eğer çocuğunuz…
öfke nöbeti geçiriyorsa, huysuzsa, normalden daha çok bağırıyorsa

Anlamaya çalışalım:
• Afet öncesi de çocuğunuzun öfke nöbetleri geçirdiği zamanlar olabilir. Bu ufak olmanın normal bir parçasıdır. Bir şeyleri yapamamak, istek ve ihtiyaçlarını dile getirecek kelimelere sahip olmamak sinir bozucudur.
• Şu anda çocuğunuzun (aynı sizin gibi) üzgün hissetmek için çok sebebi var ve belki de ağlamaya ve bağırmaya ihtiyacı olabilir

Çocuklarımıza bu durumda nasıl yardımcı olabiliriz?:
• Onun ne kadar zorlandığını anladığınızı ona göstermeye çalışın. “Şu anda her şey kötü durumda. Çok korkutucu. Oyuncakların ve televizyonumuz yok ve bu duruma öfkelisin”.
• Öfke nöbetlerine normalde gösterdiğinizden daha fazla tolerans gösterin ve çocuğunuza disiplin yerine sevgi ile karşılık verin. Normalde böyle yapmıyor olabilirsiniz fakat şu anda hiçbir şey normal değil. Eğer ağlar veya bağırırsa, onunla kalın ve onun yanında olduğunuzu söyleyin. Eğer öfke nöbetleri artar ve yoğunlaşırsa o zaman makul kurallar konulmalıdır.

Eğer çocuğunuz…
size vuruyorsa

Anlamaya çalışalım:
• Çocuklar için vurmak öfkeyi ifade etme yoludur
• Çocuklar bir yetişkine vurabildiklerinde güvensiz hissederler. Sizi koruması gereken birine vurabilmek korkutucudur
• Vurma davranışı aynı zamanda başkalarının birbirine vurmasına şahit olmaktan da kaynaklanabilir

Çocuklarımıza bu durumda nasıl yardımcı olabiliriz?:
• Çocuğunuz size her vurduğunda ona bunun kabul edilemez ve uygun olmadığını söyleyin. Ellerini nazikçe tutun ki size vuramasın ve oturmasını isteyin. Şunun gibi bir şey söyleyebilirsiniz: “Vurmak uygun değil, güvenli değil. Vurduğun zaman, oturmak zorunda kalacaksın”.
• Eğer yaşı uygun ise ona vurmak yerine hangi kelimeleri kullanabileceğini söyleyin: “Kelimelerini kullan. Vurmak yerine oyuncağını istediğini söyle”.
• Öfkesinin ifade etmek için başka yollar bulmasına yardımcı olun (oyun oynamak, konuşmak, resim çizmek)
• Eğer başka yetişkinlerle çatışmalar yaşıyorsanız bunları çocuğunuzun görmeyeceği ve duymayacağı özel bir ortamda yapmaya özen gösterin. Eğer ihtiyacınız varsa bir arkadaşınızla veya profesyonel yardım alabileceğiniz biriyle duygularınızı konuşun

Eğer çocuğunuz…
size “git buradan, senden nefret ediyorum”/ “bunların hepsi senin suçun” gibi şeyler söylüyorsa

Anlamaya çalışalım:
• Asıl problem afet ve takibindeki olaylar fakat çocuğunuz bunu anlamak için çok ufak olabilir
• Bir şeyler yolunda gitmediğinde ufak çocuklar genelde ailelerine öfkelenirler çünkü onların bunun engellemiş olması gerektiğine inanırlar
• Bu sizin suçunuz değil fakat şu anda kendinizi savunma zamanı da değil. Çocuğunuzun size ihtiyacı var

Çocuklarımıza bu durumda nasıl yardımcı olabiliriz?:
• Çocuğunuzun yaşadığı şeyleri hatırlayın. Söylediği şeyler aslında kast etmek istediği şey değil. O da öfkeli ve çok fazla duyguyla baş etmeye çalışıyor
• Çocuğunuzun öfke duygusunu destekleyin ve nazikçe bu duyguyu afete yönlendirin. “Çok öfkelisin. Çok fazla kötü şey yaşandı. Ben de öfkeliyim. Bunların hiç olmamasını dilerdim ama anneler bile depremlerin olmasına engel olamıyor. Bu ikimiz için de çok zor bir durum”.

Eğer çocuğunuz…
oyun oynamak veya hiçbir şey yapmak istemiyorsa/hiçbir duygu(mutluluk, üzüntü) göstermiyor gibiyse

Anlamaya çalışalım:
• Çocuğunuzun size ihtiyacı var. Çok fazla şey yaşandı ve bu yüzden üzgün olabilir ve ona tüm bunlar çok fazla gelmiş olabilir
• Çocuklar stres oldukları zaman, bazıları bağırır bazıları da donuklaşır. İki durumda da sevdikleri kişilere ihtiyaçları vardır.

Çocuklarımıza bu durumda nasıl yardımcı olabiliriz?:
• Çocuğunuzla oturun ve onu yakınınızda tutun. Önemsediğinizi ona gösterin
• Eğer yapabiliyorsanız duygularını isimlendirin. Ona, üzgün, öfkeli veya kaygılı hissetmenin normal olduğunu söyleyin. “Hiçbir şey yapmak istemiyorsun sanırım. Acaba üzgün müsün diye merak ettim. Üzgün olmamız normal. Ben seninle buradayım”.
• Çocuğunuzla beraber bir şeyler yapmaya çalışın. Bu onun hoşuna giden herhangi bir şey olabilir (kitap okumak, şarkı söylemek, beraber oyun oynamak)

Eğer çocuğunuz….
çok ağlıyorsa

Anlamaya çalışalım:
• Aileniz afet sebebiyle zorlu değişiklikler deneyimledi. Çocuğunuzun üzgün olması çok normal
• Çocuğunuzun üzgün olmasına izin verdiğinizde ve bu anda ona konfor sağladığınızda; çocuğunuzun üzüntüsü geçmese bile ona yardımcı olmuş oluyorsunuz
• Eğer siz de yoğun üzüntü duygusu deneyimliyorsanız destek almanız iyi olabilir. Çocuğunuzun iyi hissetmesi sizin iyi hissetmenizle bağlantılıdır.

Çocuklarımıza bu durumda nasıl yardımcı olabiliriz?:
• Çocuğunuzun üzüntü duygusunu ifade etmesine izin verin
• Çocuğunuzun duygularını isimlendirmesine ve neden böyle hissediyor olabileceğini anlamlandırmasına yardımcı olun. “Sanırım üzgünsün. Çok fazla kötü şey oldu”.
• Çocuğunuza onunla oturarak ve ona ekstra dikkat vererek destek olun. Birlikte size özel vakit geçirin
• Çocuğunuzun gelecek ile ilgili umutlu hissetmesine yardımcı olun. Hayatınızın nasıl devam edeceği ve birlikte yapacağınız güzel şeyleri beraber düşünün ve konuşun (yürüyüşe gitmek, parka veya hayvanat bahçesine gitmek, arkadaşlarla oynamak gibi)
• Kendi ihtiyaçlarınıza da özen gösterin

Eğer çocuğunuz…
afet sonrası görme şansınızın olmadığı kişileri özlüyorsa

Anlamaya çalışalım:
• Çocuklar hislerini her zaman ifade etmeseler bile, siz onların hayatlarındaki önemli kişilerle kontakları kesilmesinin onlar için zorlu olduğunun farkında olun.
• Eğer çocuğunuzun yakın olduğu biri öldüyse, çocuğunuz afete karşı daha yoğun tepkiler gösterebilir
• Ufak çocuklar ölümü tam olarak anlamayabilir ve ölen kişinin geri gelebileceğini zannedebilirler

Çocuklarımıza bu durumda nasıl yardımcı olabiliriz?:
• Fiziksel olarak uzakta kaldığınız insanlarla çocuğunuzun iletişimde kalmasını sağlamaya çalışın (aramak, fotoğraf veya kart göndermek gibi)
• Çocuğunuzun bu önemli insanlar hakkında konuşmasına yardımcı olun. Sevdiklerimizden uzakta olsak da onları hatırlayıp, onlar hakkında konuşup, hala onlarla alakalı pozitif hislerimiz olabilir.
• Sevdiğimiz insanları görememenin ne kadar zor olduğunu siz de onaylayın. Bu çok üzücü
• Bir ölüm kaybı oldu ise, çocuğunuzun sorularını basit ve dürüst şekilde cevaplayın. Çocuğunuzun yoğun tepkileri iki haftadan daha uzun sürerse profesyonel destek alın

Eğer çocuğunuz…
afet yüzünden kaybettiğiniz şeyleri özlüyorsa

Anlamaya çalışalım:
• Bir afet, bir aileye veya topluma çok fazla kayıp yaşattığında, bir oyuncağın veya bir battaniyenin kaybının ufak bir çocuk için önemini göz ardı edebiliyoruz
• Bir oyuncak için yas tutmak aynı zamanda çocuğunuzun afet öncesi sahip olduğunuz her şeyin yasını tutma yolu olabilir

Çocuklarımıza bu durumda nasıl yardımcı olabiliriz?:
• Çocuğunuzun üzüntü duygusunu ifade etmesine izin verin. Çocuğunuzun oyuncağı veya battaniyesini kaybetmesi üzücü
• Eğer mümkünse, bu oyuncağın/battaniyenin yerini tutacak bir şey bulmaya çalışın. Bu şeyin çocuğunuz tarafında kabul edilir ve tatmin edici olması önemli
• Çocuğunuzun dikkatini başka aktivitelere yöneltmeye çalışın.