Bebeklerin gelişiminde kendilerine bakım veren kişiyle kurduğu kaliteli ilişki çok önemlidir. Bebekler konuşamadıklarından ebeveynlerin bebeklerin işaretlerine duyarlı olmaları gereklidir. Ağladığı zaman yanına gidilmesi, temel bakım ihtiyaçlarının (beslenme, alt değiştirme, uyku vs.) gecikmeden ve düzenli olarak yerine getirilmesi gereklidir. Bebeklerle oyun oynamak bebeğin sosyal, duygusal, fiziksel, zihinsel ve dil gelişimi için oldukça önemlidir. Bebeklerle sık sık iletişim halinde olunması, ona şarkılar söylenmesi, gözlerine bakıp gülümsenmesi bebeğin zihnini uyarıp beyin gelişimine katkıda bulunur. Bebeklerle oyun oynamak bebeğin aynı zamanda kendine ve çevresine güvenmesine, mutlu bir bebek olmasına, dil ve iletişim becerilerinin gelişmesine yardımcı olur. Ayrıca, ebeveyni tarafından sevildiğini ve değer verildiğini hisseden bebek daha sonra başkalarına önem vermeyi de öğrenir. Oyun oynamak bebeklerin gelişiminin pek çok fayda sağlar. Bunlar:

Oyunlar Sayesinde Sosyal Beceriler artar:

  • Etrafındakilerle iletişim kurar, iletişim becerileri ilerler
  • Arkadaşlar edinir.
  • Paylaşmayı öğrenir.
  • Oyunlarda arkadaşlarıyla yaşadığı çatışmalar sayesinde başkalarının isteklerini kabul etmeyi veya başkalarına kendi isteklerini kabul ettirmeyi deneyimler.
  • Problem çözme becerileri artar.
  • Yetişkinin öğretemeyeceği pek çok davranışı, toplum kurallarını ve insanlar arasındaki ilişkileri etrafındaki kişileri oyunlarda onları taklit ederek öğrenir. Bu sayede, yaşadığı dünyayı ve çevresini tanır ve anlar.

 

Oyunlar Sayesinde Duygusal Gelişim ilerler:

  • Çocuklar oyunlarda kendi iç dünyalarını tanırlar.
  • Kelimeler kullanarak anlatamadığı duygularını somutlaştırır ve ifade etmeyi öğrenirler
  • Olumsuz duygulara çözüm yolları bulmaya çalışırlar.
  • Kendisinin ve çevresindeki kişilerin duygularını tanır, ifade eder ve bu duygulara uygun tepkiler verirler.
  • Özellikle kurallı oyunlarda, çocuklar görev duygusunu geliştirir ve sorumluluk alır. Bu sayede, kendilerine olan güvenleri artar; daha fazla olumlu ilişkiler geliştirir ve sosyal olgunluk gerektiren becerileri (adil olma, hak arama gibi) artar.
  • Sinirlendiğinde tepkilerini saldırganlıktan uzak bir şekilde ifade etmeyi öğrenir.

 

Oyunlar Sayesinde Fiziksel Gelişim Artar:

  • Oyun oynarken çocukların çeşitli kasları hareket halindedir. Küçük kas gruplarının (el ve parmak kasları) kullanıldığı oyunlarda çocukların ince motor becerileri (nesneleri takıp çıkartmak, düğme iliklemek gibi); büyük kas gruplarının kullanıldığı oyunlardaysa kaba motor becerileri (zıplamak, atlamak, merdiven çıkmak gibi) gelişir.
  • El-göz koordinasyonu güçlenir ve hareketlerini kontrol edebilir. Denge artar ve kaslar gelişir.
  • Hareketli oyunlar sayesinde sıklaşan ve derinleşen solunum nedeniyle kana daha fazla oksijen girer. Ayrıca, kan dolaşımının hızlanmasıyla dokulara daha fazla besin taşınır.
  • Çocuğun dış çevresini daha fazla tanıması sayesinde çocuk çevresindeki engelleri kolayca aşabilir.

 

Oyunlar Sayesinde Zihinsel Gelişim İlerler:

  • Oyunda çocukların kısa ve uzun süreli belleği gelişir, öğrenmesi kolaylaşır.
  • Çocuğun çevresindekileri araştırma imkânı verir. Bu sayede, çocuklar büyüklük, şekil, renk ve boyut gibi pek çok kavramı öğrenir; eşleştirme, sınıflandırma, sıralama ve problem çözme gibi pek çok zihinsel işlemi yapar.
  • Özellikle sosyo-dramatik oyunlar sayesinde ben-merkezci düşünce yapısından sıyrılarak etrafındaki kişilerin kendisinden farklı duygu, düşünce, ihtiyaç ve niyete sahip olabileceğinin farkına varır.
  • Hayali oyunlar sayesinde hayal etme gücü ve yaratıcılığı gelişir. Farklı ve değişik şeyler deneme alışkanlığı gelişir.

 

Oyunlar Sayesinde Dil Gelişimi İlerler:

  • Oyunda çocuklar etrafında duydukları sesleri ve konuşmaları tekrar ederler.
  • Oyun çocukların kendilerini akıcı bir şekilde ifade etmelerine imkân verir.
  • Başkalarıyla oyun oynayan çocuklar etkileşim içine girer, karşısındaki kişiyi anlayabilmesi için onu dikkatle dinler ve yeni kelimeler öğrenir.
  • Çeşitli fikirler geliştirir ve bunları uygun şekilde, karşısındaki kişinin anlayacağı seviyede ifade eder.
  • Oyun çocukların yaşları değiştikçe farklılaşır ve zenginleşir. Aşağıdaki oyunları bebeğinizle oynamayı deneyebilirsiniz:

Bebeğinizin çıkardığı sesler taklit edip onun karşılık vermesini bekleyebilirsiniz. Aynı zamanda onun sizi taklit etmesini de sağlayabilirsiniz. Karşılıklı olarak birbirinizin hareketlerini ve seslerini takip ve taklit ederek ilişkinizi güçlendirebilirsiniz.
Cee-eee oyununu bebeğinizle oynayabilirsiniz. Yüzünüzü iki elinizin ardına saklayıp kısa bir süre sonra cee-eee diyerek bebeğinizin dikkatinin ne denli size yoğunlaştığını ve hareketleriyle ve gülümsemesiyle heyecanını ve mutluluğunu gözlemleyebilirsiniz.
Değişik tarzda müzikler dinleyip dans ederken bir yandan da bebeğiniz karnına narin dokunuşlarda bulunabilirsiniz. Bu etkinlikler bebeğinizin farklı müzik tarzlarına nasıl tepki verdiğini gösterirken işitme ve hareket becerisini geliştirir.
Farklı renk, şekil ve dokularda nesneler vererek bebeğinizin nesneyi tüm duyu organlarını kullanarak keşfetmesine olanak sağlayabilirsiniz. Örneğin, oyun hamurları, tak çıkar oyuncakları, çıngıraklar, içi değişik nesnelerle dolu farklı sesler çıkartan şişeler gibi.
Bebeğinizle doğduğu andan itibaren oyun oynayabilirsiniz ancak her yaş döneminin kendine özgü oyun türleri olduğunu da unutmamak gerekir.

 

SOSYAL OYUNUN DÖNEMLERİ

Uğraşsız Oyun (0-1 yaş): Bu dönemde çocuklar kendi uzuvlarıyla ve çevrelerindeki uyarıcılarla ilgilenirler. Özellikle, çevrelerindeki renkli, sesli ve hareketli nesneler oldukça dikkatlerini çeker. Yukarıda bahsettiğimiz oyunlara ek olarak;
Bebeğinizi banyo sonrası temiz bir havluya yatırıp çıplak ayak ve elleriyle rahatça hareket etmesini sağlayabilir, bedenini ve vücudunu özgürce keşfetmesine yardımcı olabilirsiniz. Ardından banyo sonrası hafif masaj yaparak bebeğinizin rahatlamasını sağlayabilirsiniz.
Bebeğinizle birlikte aynanın karşısına geçip bebeğiniz ismini söyleyebilir ya da “bak bu anne” şeklinde kendinizi gösterebilir, farklı mimikler yapabilirsiniz. Bu oyunu oynayarak bebeğiniz için önemli bir beceri olan yüz ifadelerini okuyabilme becerisini geliştirebilirsiniz (Young, 2012).

Tek Başına Oyun (1-2 yaş): Bu dönemde çocuklar diğer çocuklarla sosyal bir etkileşime girmeden, oyuncaklarıyla tek başına oynarlar. Çevresindekilerden etkilenmeden oyunlarını sürdürürler, yakınındaki çocukların oynadığı oyunların farkına pek varmazlar. Bu tür oyunlar, çocukların yaratıcılığını, karar alabilme becerilerini ve kendine güvenlerini destekler.
Bu dönemde çocuklar ayrıca ellerindekileri atma davranışı sergilerler. Bu davranışın ortaya çıkmasında, çocukların bedenlerini daha rahat kontrol etmeleri ve bu sayede yavaş yavaş özerkliklerini kazanmaya başlamaları rol oynar. Her ne kadar bu tür davranışlar aile içerisinde tasvip edilmese de nesneleri atma davranışı çocukların ince motor becerilerini ve el-göz koordinasyonunu geliştirir. Bu nedenle, bu tür davranışları birine ya da bir nesneye zarar vermediği sürece engellemeyin; sadece neyi nereye atabileceğini sınırlandırın. Bebeğinizle oynayabileceğiniz oyun örnekleri;

Çok sıvı olmayan yoğurtlara farklı renklerde gıda boyaları katarak renkli hale getirdikten sonra evinizdeki temiz bir süngeri bebeğinize verip yoğurtlara batırıp boş bir kâğıda baskı yapmasını sağlayabilirsiniz. Hem ince motor hem yaratıcılık becerilerinin gelişmesine katkı sağlar.
Bebeğinizle karşılıklı oturup birbirinize top yuvarlayabilirsiniz. Böylece hem kaba motor hem sosyal gelişimine yardımcı olursunuz. Top yuvarlamada ve tutmada başarılı oldukça aranızdaki mesafeyi biraz daha açabilirsiniz.
Bebeğinizin en sevdiği tek kelimeli üç oyuncağı seçin (top, bebek gibi). Ardında topu elinizle havaya kaldırın ve “top” Üç oyuncak için bunu birkaç kez yaptıktan sonra bebeğinize topu almasını söyleyin. Oyuncakların ismini öğrenmesi için bu oyunu pek çok kez tekrarlayabilirsiniz. Bu oyunu oynayarak bebeğiniz dil gelişimine yardımcı olursunuz.

Oyunu İzleme (2-3 yaş): Bu dönemde çocukların ilgisi diğer çocukların oyunlarına kayar. Herhangi bir sözel etkileşime girmeden ve diğerlerinin oyunlarına katılmadan onların oyunlarını izlerler. Bazen oyuna katılmadan oyunla ilgili sorular sorabilirler. Genellikle, utangaç olan, kuralları tam olarak anlayamayan ya da oyuna katılmakta kararsız olan çocuklar bu tür davranışları gösterirler.

Paralel Oyun (2-3 yaş): Bu dönemde çocuklar yan yana olmalarına, birbirlerinin oyununa dikkat göstermelerine ve aynı oyun materyal(ler)ini kullanmalarına rağmen birbirinden bağımsız oyunlar oynarlar, çok az etkileşim kurarlar. Bu tür oyunlar, başka çocuklarla ortak zaman geçirme ilgilerinin başladığının bir göstergesidir. Grupla oyuna geçişi kolaylaştıran bu oyunlar sayesinde çocuklar kendilerini duygusal açıdan ifade edebilme becerilerini geliştirirler, başkalarını gözlemleyerek ve taklit ederek sosyal ilişkiler kurabilirler.
2-3 yaş grubuyla oynayabileceğiniz oyun örnekleri;

Evde kullanılmayan küçük bez parçalarını parmaklarınıza geçirecek şekilde kesin ve keçeli kalemle istediğiniz figürü çizin. Ardından parmaklarınıza geçirdiğiniz kuklaları bebeğinize göstererek konuşturun. Aynısını bebeğinizin parmaklarına göre de yapabilir karşılıklı hareket ettirip bebeğinizin dil gelişimini, sosyal-duygusal gelişimini ve ince motor gelişimini geliştirebilirsiniz (Çankırlı, 2010).
Çocuğunuzla birlikte kek, pasta, makarna gibi yemekler yapabilirsiniz. Bu yaş çocukları gerçek yemek malzemeleriyle yemeğe yardımcı olmaktan, yemeği karıştırmaktan, ona verdiğiniz malzemeleri eklemekten ve ardından o yemeği yiyor olmaktan çok büyük keyif alırlar.
Çocuğunuzla boş kağıda boya kalemleriyle resim çalışmaları yapabilirsiniz. Böylece çocuğunuzun kalem tutma becerisini geliştirirken ince motor gelişimine yardımcı olur ve yaratıcı yönünü de geliştirebilirsiniz.

Birlikte Oyun (3-5 yaş):Bu dönemde çocuklar birbirleriyle etkileşim içerisinde birbirlerini izleyerek, fikir ve oyuncak alışverişi yaparak oyun oynarlar. Herhangi bir kural düzeni belirlemeden ya da bir amaç için örgütlenmeden birlikte benzer hedeflere ulaşmaya çalışırlar. 3-5 yaş grubuyla oynayabileceğiniz oyun örnekleri;
Hamur oynayarak hamurlardan farklı şekiller oluşturup birbirinize yaptıklarınızı anlatabilirsiniz.
Legolarla farklı nesneler oluşturup çocuğunuzun yaratıcılığını geliştirmesine destek verebilirsiniz.
Küplerle birlikte yüksek kuleler yapabilirsiniz böylece ince motor ve el-göz koordinasyonunu geliştirmesine yardımcı olursunuz.
Pet şişelerini dizip top ile şişeleri devirmeye çalışarak bowling oyunu oynayabilir hem el-göz koordinasyonunu hem de kaba motor gelişimine katkıda bulunabilirsiniz.

Kooperatif Oyun (6 yaş- ): Bu dönemde çocuklar grup halinde bir amaca ulaşmak için organize olurlar, aralarında gerçek bir sosyal etkileşim vardır ve oyun malzemelerini uygun bir şekilde paylaşırlar. Çocukların takım olarak çalışabilme ve liderlik becerileri için önemli bir dönemdir. Paylaşma ve empati davranışlarını geliştiren bu tür oyunlar çocukların kendini ifade edebilme ve başkalarıyla anlaşabilme becerilerini güçlendirir.
Bu dönemlerde görülen bu tür oyun davranışları sadece belirtilen yaş aralığında görülmez, ilerleyen yaşlarda da benzer davranışlar görülebilir. Bu oyun türlerine ek olarak, çocuklar yoğun olarak hayali ve sosyo-dramatik oyunlar oynarlar.

Hayali Oyun: Özellikle 3-5 yaşlarındaki çocukların sıklıkla oynadığı bu oyun türünde, çocuklar bir nesneyi başka bir nesne gibi; bir olguyu başka bir olgu gibi düşünerek oynarlar. Bu oyun sayesinde çocukların hayal gücü ve yaratıcılığı gelişir. Çevresinde gözlemlediklerini kendi anlamlandırdığı şekilde oyununa yansıtır. Ayrıca, gerçek hayatta yapamadıklarını oyun sırasında gerçekleştirerek olumsuz duygularından sıyrılır ve kendisiyle ilgili güçlü bir imge yaratır.

Sosyo-dramatik Oyun: Bu tür oyunlarda, çocuklar çevrelerinde gözlemledikleri durumları diğer çocuklarla birlikte canlandırırlar. Bu oyunlara örnek olarak evcilik, doktorculuk gibi oyunlar verilebilir. Bu sayede, zaman içerisinde kendileri için önemli olan durumları tekrar yaşama geçirirler. Deneyimlerini yeniden yaşayarak içgörü kazanır ve karşılaştığı durumları açığa çıkarma olanağı bulurlar. Bu oyunlar sayesinde, çocukların dünyayı nasıl algıladığı ve diğer insanlarla ilişkilerinde neler hissettiği hakkında bilgi edinilebilir. Evde onların çeşitli kıyafetlerle değişik kimliklere girmesine izin verebilirsiniz.

 

Kaynakça:

Çankırılı, A. (2010). Benimle oynar mısın anne. Timaş Yayınları.

Young, C. (2012). Bebekler ve Yürüme Çağındaki Çocuklar için Eğlendirici ve Eğitici Etkinlikler. Tübitak Popüler Bilim Kitapları.

http://www.aaastateofplay.com/34-reasons-why-play-matters/

https://www.zerotothree.org/early-learning/play

http://raisingchildren.net.au/articles/why_play_is_important.html

http://www.adnancoban.com.tr/cocuk_oyun.html

http://cocuklaringelisimi.com/2013/10/14/18-aylik-2-yas-cocuklarinda-vurma-davranisi/